O historii Bucza pisano już nieraz, ale mając do dyspozycji Internet, można wyszukać kolejne informacje o naszej miejscowości. Dzieje się tak, między innymi dlatego, że biblioteki czy muzea udostępniają swoje archiwa w postaci cyfrowej.
Tym razem przedstawimy mapy Bucza z ubiegłych wieków oraz informację o początku szkoły w Buczu.
Pierwsze wzmianki o Buczu pochodzą podobno z XII w. jako osady należącej do parafii w Szczepanowie. Pierwsza udokumentowana data to 1596 rok, jako wspólnota z Mokrzyską. (Andrzej B. Krzypiński, Historyczno-artystyczny przewodnik po Brzesku i okolicy, Brzesko 2003.)
W roku 1929, 1 października weszło w życie Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych Sławoja Składkowskiego, z dnia 6 czerwca 1929r. o wyłączeniu przysiółków Bucze i Zagrody z gminy wiejskiej Mokrzyska i utworzeniu samodzielnej miejscowości. (Dziennik Ustaw 1929 r. nr 43, poz. 360)
Austriackie Archiwum Państwowe udostępniło stronę z Mapami historycznymi Cesarstwa Habsburgów.
Na pierwszej mapie „Galicja 1779 – 1783” możemy zobaczyć Bucze ulokowane pośród łąk oraz od północnego zachodu mokradeł. Zaznaczono też szereg dróg, które do dziś istnieją, a przy nich gospodarstwa. Przy drogach widnieją też krzyże, które najprawdopodobniej oznaczają przydrożne kapliczki. Nazwa miejscowości ulokowana jest w okolicach dzisiejszej ulicy „Zieleniec”. Uwagę zwraca zabudowa w kształcie kwadratu w okolicach dzisiejszej ulicy Rudzkiej/placu szkoły/kościoła. Być może jest to tzw. dwór gospodarzów miejscowości. Nazwy sąsiednich wsi to Przyborow, Mokrzywka, Koczerna, Podlassie, Buczkow.
Kolejna mapa przedstawia Bucze w latach 1861 – 1864 „Galicja i Bukowina 1861 – 1864”. Zaznaczono na niej, że Bucze sięga aż prawie po dzisiejszy kościół w Mokrzyskach od południa, a od północy po las Bratucicki (Bratucieer Wald) i Rudy Przyborow od północy. Granicę południowo – wschodnią wyznacza tzw. „Przycznia droga”, od wschodu zaś Mokrzyska i Przyborow.
Z zachodniej strony płynie poprzez bagna „Łetowniaer Bach” czyli ówczesna Uszewka /ciekawe dlaczego zmieniono nazwę z Łętowni/. Wyraźnie widać już większą zabudowę w dzisiejszych przysiółkach: Buczu, Zagrodach, na Skotniku i Podlesiu. Zaznaczono też osobno, za rzeką, wieś „Łetowa” – dzisiejszy Pagorek. Zauważyć można staw przy obecnych ulicach Okulickiej i Rudzkiej. Do dziś jest tam podmokły teren a w środku stoi kapliczka Św. Jana Nepomucena. Historia wspomina, że kapliczka ta ufundowana została przez Marcinkowskich, ówczesnych właścicieli wsi, za uratowanie ich syna właśnie z tego stawu. Powyżej tego stawu jest zaznaczony krzyż. Najprawdopodobniej jest to już kapliczka Św. Stanisława, choć datowana jest ona na ok. 20 lat później niż opisywana mapa. Widzimy też wzniesienie na 116,3 m n.p.m. a wyżej pomiędzy lasami i łąkami równe stawy/jeziora. Może stąd nazwa ulicy Jeziorańskiej w Mokrzyskach biegnącej w naszym kierunku.
Trzecia mapa „Cesarstwo Austro – Węgierskie 1869 – 1887” to mapa mniej kolorowa. Zaznaczono na niej wzniesienia ok. 200 m. n.p.m, kapliczki oraz gęstą zabudowę. Wyróżniono Bucze, Zagrody Łętownię /tak jak na poprzedniej mapie /ale dołączając ją do Dąbrówki /zu Dabrówka/. Na tej mapie dokładnie wyszczególniono wsie albo przysiółki tak jak Buczynę czy w lesie Bratucickim – Kamerlany – Cylowankę.
Na każdej z tych map, przez Las Bratucicki biegnie szeroka droga z południa na północ. Jest to droga, przy której stoi dąb Onufry. Dziś całkowicie zaniedbana.
Zagłębiając się w historię C. K. Austrii, doświadczamy, że dokumentacja sporządzana w ówczesnych czasach była znacznie lepiej prowadzona niż teraz.
Wertując tzw. „Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskim” wydawanym co roku we Lwowie, można natrafić na spis szkół ludowych.
Kto by się spodziewał, ale już w tym roku mija 120 lat, odkąd szkoła w Buczu została wydzielona ze szkoły w Mokrzyskach.
„Szematyzm” z roku 1895 podaje jedynie jednoklasową szkołę w Mokrzyskach prowadzoną przez Glińskiego Andrzeja oraz nadetatową Strecową Maryę.
Natomiast wydanie z roku 1896 podaje już dwie szkoły: w Mokrzyskach prowadzoną przez Glińskiego Andrzeja i Glińską Maryę oraz w Mokrzyskach Buczu prowadzoną tymczasowo przez Strecową Maryę.
Wydanie z roku 1897 podaje też dwie różne szkoły. W Mokrzyskach Buczu prowadzi ją tymczasowo Strecowa Paulina, a w roku 1899 wykazano, że Strecowa Paulina jest już prowadzącą szkołę i nadetatowo zatrudniona była Paryło Maryanna.
Śledząc coroczne wydania „Szematyzmu” dowiemy się, kto zmieniał się na stanowisku kierownika szkoły lub osoby ponadetatowej; jak rozrastała się sieć szkół, nie tylko w ówczesnym powiecie brzeskim, ale także w całej Galicji. Przeczytamy tam także o finansowaniu pomocy szkolnych przez C.K. Austrię i o wysokości wynagrodzeń nauczycielskich, a także o innych rzeczach z różnych zagadnień ówczesnego życia.
Niestety nie dotarliśmy do „Dziennik Urzędowy C. K. Rady Szkolnej Krajowej w Galicyi w Zakresie Szkół Ludowych. 1895”, w którym to najprawdopodobniej zapisano uchwałę o wyłączeniu szkoły w Buczu ze szkoły w Mokrzyskach. Odnosimy się tu do analogicznej sytuacji szkolnej dla szkoły w Sterkowcu, która datowana jest na rok 1898. Pierwszy zapis w „Szematyźmie” jest z roku 1899, a Uchwała o wyłączeniu ze szkoły w Szczepanowie zapisana jest w „Dziennik Urzędowy C. K. Rady Szkolnej Krajowej w Galicyi w Zakresie Szkół Ludowych. 1898”[8].
Podsumowując rok szkolny 1895/1896 był pierwszym rokiem nauki w jednoklasowej szkole w Buczu.
